2016(e)ko apirilaren 18(a), astelehena

Hizkuntzaren irakaskuntza ingurune kulturanitzetan III: Espazioak eta denborak vs. lurraldeak eta ordutegiak

Sarrera hau 2016ko apirilaren 4tik maiatzaren 13ra bitartean Javier Encina eta biok eman dugun ikastaroaren hirugarrena da.

Kulturartekotasunaren ikuspegiak nahitaez eskatzen du botere-harremanen berrikusketa, bai gerta litekeelako kultura bat beste baten gainean egotea (kolonizazioa, xenofobia, asimilazioa, gutxiespen soziala...), bai kulturartekotasunak berez suposatzen duelako kulturen arteko eraikitze horizontala (bestela "kulturaniztasun" huts litzateke).

Espazio/denbora vs. lurralde/ordutegi bereizketan sakontzeko, kontuan izan behar dugu zein diren partaidetza-motak leku zehatz horretan une zehatz horretan, hau da, soilik jendeAREKIN eta jendeARENGANDIK parte hartzen ari garenean gaude espazio eta denboretan, gainerako partaidetza motetan lurralde/ordutegietan gaude edo une horretan espazioa lurralde bihurtzen dugu (lagungarri gisa, bideo hau ikus daiteke: Introducción a las formas de participación (6:56) https://vimeo.com/71911701).

Lurraldeak jabea duela diogunean, ez du zertan izan jabe ekonomiko edo politiko bat, izan liteke jabe sozial edo kultural bat ere. Jabea gobernua izan daiteke, edo irakaslea (ikasgelaren kasuan), edo gazte talde bat parke batean ordu batzuetan, edo talde etniko jakin batek...

Hizkuntzen irakaskuntzan, esango genuke lurraldeetan komunikatzen irakasten dugula, ze "hizkuntza egokitzen" irakasten dugu eta ez kolektiboki eraikitzen, lekuan leku topatzen dugun jendearekin eraikitzen, alegia. Euskaraz ez dakigu ondo nola bereiztu eta gai hau hurrengo mezu batean sakonduko dugu, baina normalean guk irakasten duguna "idioma" da, ez "lengua"...


Espazioak eta denborak zer diren hobeto ulertzeko, bideo hau proposatzen dugu, batez ere jendea nola erlazionatzen den patxadaz ikusteko modu bisual batean:

ESPACIOS Y TIEMPOS COTIDIANOS from unilco on Vimeo.


Nola sortu espazioak eta denborak eskolaren lurralde/ordutegietan?

Beno, egia esan, berez badaude espazioak eta denborak eskolaren barruan, areago, ikasleak behin eta berriz borrokatzen dira espazio eta denborak zabaltzearren. Esaterako, askok ezagutu dugu "atzeko ilada", non, esaterako, musean aritzen ginen batzuk batxilergoko gelan. Edo atseden-orduan elkarri euskal dantzak irakasten egoten ginen garaia, elkarrengandik ikasiz, irakaslerik gabe. Edo, modernoago, mahai azpian watxapeatzen aritzen diren gaztetxo (eta ez hain gaztetxo) horiek, ikasgelatik ihes egin nahian... Edo irakasleok, pasiluetan gure bizitzako gorabeherak partekatzen hasten garenean...



Ez dira horrenbeste ikasle/irakasle rol banaketarik gabeko espazioak. Esaterako, ikasleekin "ikasle izango ez balira bezala" hitz egiten dugunean, hau da, gelako jendeAREKIN hitz egiten dugunean (ez ikasleENTZAT). -EKIN horrek suposatzen du komunikazioa dimentsioanitza dela, hau da, ez orientatzaile edo psikologoaren lekua hartzen dugunean ("kontaizkidazu arazoak"), baizik eta egoerak sortzen direnean zeinetan SORTU egiten den norberaren arazoren baten inguruan hitz egiteko abagunea. Eta norbera horretan irakaslea ere parte bada. Bestela, komunikazioa bertikala da, oso asmo ona izanik ere, eta lurraldean jarraitzen dugu.

Espazio eta denbora horiek sortzeko, zirrikituak zabaldu behar dira ikasgela osatzen dugun pertsonen roletan eta zirrikitu horiek une zehatz horietan bizi. Honi deitzen diogu, gutxi gorabehera, "egiturak malgutzea" (eskola berez baitago lurralde/ordutegi terminoetan definiturik).



2016(e)ko apirilaren 7(a), osteguna

Hizkuntzaren irakaskuntza ingurune kulturanitzetan II: Ahozkotasuna, konplexutasuna eta jabegabetzea

Sarrera hau 2016ko apirilaren 4tik maiatzaren 13ra bitartean Javier Encina eta biok eman dugun ikastaroaren bigarrena da.

 

AHOZKOTASUNA ETA IDATZIA 


Zergatik uste dugu eskolaren irakasteko erak hizkuntza bera mugatzen duela? Eskolak Ordena eta Aurrerapena (Progresoa) du helburu, areago joz, esan daiteke eskola-sistema horretarako asmatua izan zela: gizartean Ordena eta Aurrerapena ziurtatzeko. Horretarako, jakintzak konpartimentalizatu ditu, edukiak itxi eta mailakatu, antolatu eta adinaren arabera banatu.

Ideia horren garapenean, idatzizkoa da giltza. Jendearen pentsamendua egituratzeko, hizkuntza egituratzea izan da eskolaren proposamena, hizkuntza eta pentsamendua loturik daudela jakinda. Orduan, sinetsarazi zaigu (baita geuk sinetsi ere) hizkuntzak egitura finkoak dituela: aditzak, elementu morfologikoak, egitura sintaktikoak... Hori nahikoa ez eta orduan, testuaren gramatikaren ideia indarrez sartu zen eskolan, esan nahi duzuna, zure diskurtsoa egituratu egin behar duzu: koherentzia, kohesioa, ideien antolaketa, paragrafogintza...

Orduan, hizkuntza bat ikasteko/jakiteko, hori dena menderatu egin behar duzu. Baina hori dena soilik hizkuntzaren alderdi bati dagokio, alderdi zehatz bati, informazio transmisio modu jakin bati.

Ahozkotasunak, ordea, ez du halako egituratzerik. Ahozkotasuna konplexua da, kaotikoa, inprobisatua, elkarren artean eraikia, gorputz osoz egiten den zerbait. Hizkuntza ez da soilik informazioa ahalik eta modu eraginkorrenean transmititu eta ulertzeko giza-tresna bat; hizkuntzarekin sentitu/pentsatu/egin egiten dugu, eta hori bereziki da nabarmena ahozkotasunean, hirurak batera egiten ditugulako, bereiztu ezinik.

Ahozkotasunak buru-prozesu propioak ditu, baina eskolan normalean idatzizkotik abiatzen gara hizkuntza berriak ikasteko, hizkuntza batekin kontaktuan hasten garen lehen unetik bertatik elementu gramatikaletan zatikatutako zerbait ordenatua dela sinetsarazteko.

Kontua ez da, noski, idatzizkoa baztertzea; oso giza-jarduera interesgarria eta baliotsua dela uste dugu. Baina hizkuntzak irakasteko, ahozkotasunetik abiatu behar dugu, eta horretarako, harremanak jarri behar ditugu lehen mailan, giza-harremanetan soilik aktibatzen direlako ahozkotasuna garatzeko behar ditugun gure burmuineko atalak, alderdi emozionalei lotutakoak. Eta hemen ez du balio simulazioak, benetako harremanak izan behar dute, benetan alderdi horiek aktibatzeko. 


KONPLEXUTASUNEAN LAN EGITEA ETA JABEGABETZEA

Zientzia esperimentaletan dagoeneko onartu da mundua ezin dela ikertu modu estrukturalistan (taxonomiak, prozedurak, metodologiak... erabiliz) eta alde batera utzi beharko genukeela Ordena eta Progresoaren ideia. Munduak ez du horrela funtzionatzen, eta are gutxiago gizakion buruak (inor animatuko balitz, honatx Edgar MORINen bi liburu sarean deskargatzeko: Introducción al Pensamiento Complejo eta Los Siete Saberes Necesarios para la educación del futuro). Baina gu kaxkagogortu gara ikasleak homogeneizatu behar ditugula eta denek gauza berak jakin behar dituztela, eta guk asmatzen ditugun moduan ikasi behar dituztela gainera.

Proposatu dugu kaos sortzailean mugitzen trebatu beharko genukeela irakasleok ikasleekin batera, eta horretarako, jabegabetzearen ikuspegia lantzen ari gara testuinguru eta herrialde desberdinetan. Jabegabetzea daukagun boterea uztea baino ez da ("hacer dejación"), ez erabiltzea eta inori ez uztea guk utzitako botere hori har dezan. Hezkuntza arautuan, irakasleok ikasleekiko dugun botere-harremana malgutzean egongo litzateke koxka, eta ikaskideen artean harreman horizontalak sustatzea.

Nola? 1995etik orain arteko esperientzia, debate eta hausnarketek erakutsi digute zortzi zutabe daudela jabegabetzean: zaintzak, askatasuna, eraikitze kolektiboa, konfiantza, elkarren beharra eta autonomia, bizipoza, desazkundea eta itxaropena.

Gure ustez, jabegabetzea bizikidetza eraikitzeko gako da, ikasleEKIN batera lan eginez (ez ikasleentzat edo ikasleengatik), harreman osasuntsuak dinamizatuz eta kaltegarriak geldiaraziz, eta ikasleekin egingo duguna programatu gabe, a priori erabaki gabe, sortzen diren aukerak arretaz baliatuz, sentsibilitatez eta partaidetzaren bitartez. Metodologiarik gabe lan egiten dugu hortaz, ilusionismo soziala deitutako lan egiteko moduetatik abiatuz.

Ilusionismo sozial izenez ezagutzen duguna egiteko modu bat da (ez metodologia bat) dimentsio dialektikoan oinarritzen dena, abiapuntutzat metodologia parte hartzaileak dituena (IAP bereziki) eta lana kultura herrikoei begira garatzen duena. Eguneroko bizitzako espazio eta denboretan gertatzen diren bitartekotza sozial desiragarrien sorkuntza eta dinamizazioa ditu ardatz nagusi; horretarako, jendearekin eta jendearengandik abiatuta egin behar da lan, dauden aukeren segurtasunetik mugituz eta ezinezkoaren itxaropenera joz, eguneroko bizitzaren autogestioaren bitartez. Pentsatutakoa eta sentitutakoa, ekintza eta ezagutza, jakintza guztien ikaskuntza eta azterketa ezin direlarik ezberdindu.
Javier ENCINA, Mª Ángeles ÁVILA (2010).

Hizkuntzaren irakaskuntza ingurune kulturanitzetan I: Beharrak eta asebetetzaileak

Sarrera hau 2016ko apirilaren 4tik maiatzaren 13ra bitartean Javier Encina eta biok eman dugun ikastaroaren lehena da.

Aste honetan irakasleen formaziorako online ikastaro bat ematen hasi gara Javier Encina eta biok, Eusko Jaurlaritzaren formazio programaren barruan (prest_gara201516): Hizkuntzaren irakaskuntza ingurune kulturanitzetan. Lehen bi saioak aurrez aurrekoak izan dira eta maiatzaren 13ra bitartean bat/zeroen munduan segi beharko dugu.


Ikastaroko oinarrizko materialetako bat iaz argitaratutako liburuxka hauxe da:

Javier ENCINA, Ainhoa EZEIZA, Lide SALBARREDI eta Irati GURIDI (2015) Partaidetza ereduetatik eraikitze kolektibora. Kultura herrikoiak, ilusionismo soziala eta jabegabetzea. Donostia/Sevilla: ISM (UPV/EHU), UNILCO-espacio nómada (pdf)

Hona bi saio horietako lehenean jasotako hainbat ideia, eztabaida, hausnarketa...

GEURE BURUA AURKEZTEN: ZER DA NORBAIT EZAGUTZEA?


Liburuxkako 12-16 orrialdeak irakurri genituen (paperezko bertsioan 11-15 orrialdeak) eta eztabaida zabaltzen joan zen, geure burua aurkeztetik hasi beharrean. Planteatu genuen jendeak normalean ez duela norbait ezagutzen bere burua bi hitzetan aurkezteagatik, nork bere bizipenak eta esperientziak partekatuz, elkarrekin hitz eginez, gure begiradak eta keinuak harrapatuz... errazagoa da elkar ezagutze hori eraikitzailea izatea.

Ikasleen arteko harremanak ere etengabe eraikitzen, zabaltzen eta berreraikitzen ari dira, eta horrek suposatzen du ikasle etorri berrien harrera ezin dugula protokolo batera mugatu. Norbait ezagutzeko "presa" daukagunean, egiten dugunak gehiago dauka etiketatzetik ezagutzetik baino. Nor naiz ni? zer naiz ni? nongoa naiz ni? galdera horiek berehala erantzuteko, sinplifikatu egin behar izaten dugu: Ainhoa naiz, euskalduna naiz, donostiarra naiz. Hiru ideia horiek ez naute irudikatzen inondik ere, baina horrela errazago sailkatzen naute: bertakoa/kanpokoa, gutarra/arrotza, euskalduna/erdalduna.

Horrela planteatzen dira, esaterako, Hizkuntza Errefortzuko Gelak eta Hizkuntza Indartzeko Irakaslearen eginkizunak (HIPIak). Ikasle etorri berriek laguntza behar dute gelara (eskolara, herrira...) egokitzeko, eta hori ahalik eta azkarren gerta dadin, ikasle horiek ikasgela arruntetik baztertuak izaten dira zenbait ordutan, arreta pertsonalizatuagoa izateko, hizkuntza (gure kasuan euskara) azkarrago ikasteko... Aurrerago eztabaidatuko dugu honetaz (esaterako artikulu honetatik abiatuta), baina momentuz, esango dugu planteatu genuela identitatea vs. identifikazioak: identitatea etiketatzeko modu bat da, jendea multzotan bereizteko. Multzo jakin baten barruan edo kanpoan zaude, eta horregatik behar dugu eskola inklusiboa (multzo itxi jakin batetik kanpo dagoen jendea multzo horren barruan sartzeko bideak zabaltzeko).

Identifikazioetan pentsatzen badugu, aldiz, jendearekin hainbat puntu komun izango ditut, beste batzuk desberdinak izango dira eta gainera, gauza berriak eraiki ditzakegu, gure berdintasun eta desberdintasunetatik abiatuta. Horrek inklusio/esklusio bereizketaren bereizkeria alboratzen lagun diezaguke.

BEHARRAK ETA ASEBETETZAILEAK

Irakurritako testu-zatitik abiatuta, beharrak eta asebetetzaileak izan genituen hizpide. Honek inplikatzen du egiten dugunari buelta ematea: kontua ez litzateke izango ikasleei norbaitek (gobernuak, zuzendaritzak, klaustroak...) agindutakoa ahalik eta azkarren eta egokien ikasaraztea (eraginkortasuna), baizik eta zein giza-behar ari garen asetzen klasean egiten/pentsatzen/sentitzen dugunarekin: bizi-iraupena (osasuna, elikadura, lana...), babesa, afektua, ezagumena, partaidetza, aisia, sorkuntza, identifikazioa, askatasuna...

Era berean, Pobreziaren kontzeptutik pobreziEN kontzeptura pasatzeko beharra aipatu genuen: ikasle batzuek beharbada ez dute bizi-iraupen pobreziarik baina bai partaidetza-pobrezia, edo sorkuntza-pobrezia, edo askatasun-pobrezia... modu honetara, ez ditugu immigranteak bertikalki ikusiko (errukituz, errudunduz, mespretxatuz...), pertsona bakoitzaren aberastasunetatik eta pobrezietatik lan egin dezakegulako, eta horrela onartuko dugu immigrante ez diren ikasle askok oso pobrezia larriak dituztela, eta immigrante askok aberastasun handiak dituztela. Ikuspegi horrek lagunduko liguke identifikazioetatik lan egiten (eta ez identitateetatik).